Τα πέντε στάδια

Τι χρονιά περιμένω να είναι το 2012; Αντί για τέτοιου τύπου εκτιμήσεις που, ειδικά τέτοιες μέρες, πνίγονται στη χαρμολύπη μιας συχνά ακατανόητης αισιοδοξίας, προτιμώ να σας μιλήσω για τα πέντε στάδια της απώλειας – έτσι όπως τα περιέγραψε μια μεγάλη Ελβετίδα ψυχίατρος και ψυχαναλύτρια η κ. Ελιζαμπέτ Κιούμπλερ Ρος, στο βιβλίο της «On Death and Dying» («Αυτός που πεθαίνει»). Δεν θέλω χρονιάρες μέρες να σας ψυχοπλακώσω, ίσα ίσα. Στην προκειμένη περίπτωση η κ. Κιούμπλερ – Ρος δεν αναφέρεται στο θάνατο, αλλά στο πως οι άλλοι, αυτοί που μένουν πίσω, αντιμετωπίζουν την απώλεια του ανθρώπου που έφυγε.

Κατά την Ελβετίδα ψυχίατρο οι πέντε φάσεις που μπορεί να περάσει κάποιος, (και που έγιναν γνωστές ως «Τα πέντε στάδια του θανάτου») περιλαμβάνουν την άρνηση, το θυμό, τη διαπραγμάτευση, την κατάθλιψη και τελικά την λυτρωτική αποδοχή.
Εχει ενδιαφέρον ότι η καταγραφή αυτή βρίσκει εφαρμογή σε κάθε φάση απώλειας. Απώλεια δεν είναι μόνο ο θάνατος. Μπορεί να είναι μια απόλυση ή ένας χωρισμός, μπορεί να είναι μια αρρώστια, μπορεί να είναι μια υποχρεωτική και αναγκαστική αλλαγή στη ζωή σου που προκαλείται από μια μετακόμιση ή μια φυγή, μπορεί να είναι συνώνυμο της προδοσίας ή μια χρεοκοπία: αυτό που η Κιούμπλερ περιγράφει είναι η επούλωση ενός τραύματος και όχι μια διαδικασία θεραπείας. Δεν εμπεριέχουν οδηγίες χρήσης οι παρατηρήσεις της, αλλά απλά περιγράφουν κι εξηγούν την άβυσσο.

Η άρνηση συνήθως είναι η πρώτη αντίδραση και είναι αντίδραση μηχανική: αρνείσαι ακόμα και το προφανές ως άμυνα απέναντι στον εαυτό σου – δε θες να παραδεχτείς το κακό που σε βρήκε αποφεύγοντας με αυτό τον τρόπο μια σκληρή αυτοκριτική από την οποία μπορεί να προκύψουν ενοχές: το «αποκλείεται να συμβαίνει αυτό ειδικά σε μένα», πες μου πόσες φορές το χεις σκεφτεί και θα σου πω πόσο ώριμος είσαι.

Ο θυμός είναι μια λογική συνέπεια του κακού: σου φταίνε όλοι και όλα. Η διαφορά του με την άρνηση, που συνήθως είναι μια εσωτερική διαδικασία, είναι ότι αυτός εκδηλώνεται – ενίοτε βγάζει στην επιφάνεια και μια πλευρά του εαυτού σου που μπορεί και να μην γνωρίζεις.

Η διαπραγμάτευση είναι ο συνηθέστερος τρόπος άμυνας. Μπροστά στο κακό που σε βρήκε υπόσχεσαι ν αλλάξεις, ζητάς από τον ίδιο τον εαυτό σου (ή από τους άλλους) χρόνο, μιλάς παντού για την ανάγκη αποφάσεων. Η διαπραγμάτευση είναι ένα παραμιλητό, μια ατέρμονη φθοροποιός συζήτηση με τον ίδιος σου τον εαυτό, αλλά δεν έχει να κάνει με τη συνειδητοποίηση: κυρίως είναι μια σειρά από ψέματα. Νομίζω ότι είναι η επίκληση μιας ευκαιρίας: η κ. Κιούμπλερ προφανώς δεν γνώριζε το λαϊκό τραγούδι που λέει «δώσε μου μια ευκαιρία ακόμα, τίποτα δεν σου ζητώ παραπάνω» αν το ξερε θα το χρησιμοποιούσε για να περιγράψει αυτή τη μυστήρια (και ίσως πιο ενδιαφέρουσα) φάση.

Ακολουθεί η κατάθλιψη και είναι κι αυτή ένα στάδιο απαραίτητο. Το «δεν έχω απολύτως ελπίδα» ή το «απλώς πρέπει να περιμένω το αναπόφευκτο» είναι σκέψεις που γίνονται εύκολα: ο μεγάλος κίνδυνος είναι να παγιδευτεί κανείς σε αυτές. Αντίθετα από τα προηγούμενα στάδια η κατάθλιψη είναι μια Κίρκη. Πολλοί φτάνοντας σε αυτή βρίσκουν ένα μυστήριο modusVivendi όχι τόσο γιατί η αυτοκαταπίεση είναι εντέλει μια μάλλον εύκολη υπόθεση, αλλά γιατί τα συμπτώματα της κατάθλιψης προκαλούν συχνά ενδιαφέρον και στοργή – ίσως και οίκτο. Η κατάθλιψη είναι ασθένεια και ξεπερνιέται, αλλά απαιτεί να το θες: δεν το θέλουν όλοι. Τα τελευταία χρόνια καθώς πληθαίνουν οι καταθλιπτικοί πληθαίνουν και όσοι έλκονται από αυτούς: είναι νόμος. Όμως αν κάποιος σταματήσει εδώ, παγιδευμένος κι από τη συμπόνοια στον καλό του εαυτούλη, δε θα φτάσει ποτέ στη φάση της αποδοχής που είναι ο μόνος δρόμος προς τη λύτρωση.

Ξέρετε ποιο είναι το ωραίο; Ότι η ελβετίδα ψυχίατρος επισημαίνει ότι τα πέντε αυτά στάδια προς τη λύτρωση δεν είναι υποχρεωτικό να τα περάσεις όλα! Αλλοι περνάνε δυο, αλλοι τέσσερα, άλλοι φτάνουν στην αποδοχή γρήγορα.
Τι χρονιά περιμένω να είναι το 2012; Εγω είμαι σε μια φάση διαπραγμάτευσης – θυμούς και αρνήσεις τα άφησα πίσω. Ψάξε τη δική σου φάση καλέ μου φίλε για να δεις τη χρονιά σε περιμένει. Δεν μπορώ να σου πω περισσότερα….

(Η ΑΕΚ αντιθέτως είναι σε φάση κουκουρούκου το πρόβλημά της θα χε τρελάνει ψυχίατρο…)